- μαρτυρολόγια
- Κείμενα της χριστιανικής λαϊκής ιστοριογραφίας, τα οποία αφηγούνται τις πράξεις των μαρτύρων της χριστιανικής πίστης. Τα κείμενα αυτά, γραμμένα στη λατινική ή στην ελληνική, διακρίνονται σε Πράξεις (Acta), τις οποίες οι ιστορικοί θεωρούν ως αναπαραγωγή των πρακτικών των δικών, και σε Πάθη (Passiones), αφηγήσεις γραμμένες από ανώνυμους συγγραφείς με βάση προφορικές ή γραπτές πηγές. Ανάμεσα στα παλαιότερα κείμενα, η προέλευση των οποίων χρονολογείται στα τέλη του 2ου αι., περιλαμβάνεται η περιγραφή του μαρτυρίου του επισκόπου Πολυκάρπου και των χριστιανών της Λιόν και της Βιέν, που αναφέρονται στην Εκκλησιαστική Ιστορία του Ευσέβιου, οι πράξεις των Σικελών μαρτύρων, της Περπέτουας και της Φελίτσιτας, του Μοντάνου και του Λευκίου, του Κυπριανού επισκόπου Ταρραγώνος, του Μαξιμιλιανού, του Ακάκιου κ.ά. Ωστόσο αυτές οι μαρτυρολογικές αφηγήσεις έχουν συντεθεί σε εποχή μεταγενέστερη του αυτοκράτορα Κωνσταντίνου του Μεγάλου. Εκείνη την εποχή οι βιογραφίες των μαρτύρων πλουτίζονταν, διανθίζονταν με φανταστικά γεγονότα από τους ανώνυμους συντάκτες, οι οποίοι επινοούσαν υπερφυσικά γεγονότα προκειμένου να εξυψώσουν τη μορφή του μάρτυρα. Οι κριτικοί δεν αποδίδουν στα έργα αυτά καμιά ιστορική αξία, ωστόσο τα μ. αντιπροσωπεύουν μια από τις πιο χαρακτηριστικές στιγμές της χριστιανικής πνευματικής παράδοσης.
Ο θρύλος του μαρτυρίου της αγίας της Δυτ. Εκκλησίας Ούρσουλας και των έντεκα χιλιάδων παρθένων από ένα «Πάθος» του 10ου αι., σε απεικόνιση ανώνυμου Φλαμανδού ζωγράφου στο «Chasse de Sainte Odile» (1292) (Μονή της Παναγίας του Κόντεν, Κερνιέλ, Βέλγιο).
Dictionary of Greek. 2013.